Uluslararası Ticarette Yanlış Alışkanlıklarımız:
Hatalı ICC Incoterms 2020 FOB ve CIF Kullanımı ve Sebep Olduğu Riskler
Uluslararası ticarette risklerin doğru belirlenmesi için iş alanının ve sözleşme konusunun çok iyi anlaşılması gerekmektedir. Çünkü taraflardan birinin yurtdışında olması ve işlemin sınır aşan bir nitelik taşıması ilave ticari riskler ve hukuki meseleleri gündeme getirir.
Uluslararası ticarette sevkiyat ve teslimle bağlantılı risk ve sorumlulukların tarafların arasında paylaşılması ve gösterilmesi amacıyla Milletlerarası Ticaret Odası’nın yılların tecrübesine dayalı olarak oluşturduğu Incoterms kurallarına başvurulmaktadır. Bu kurallar, uluslararası ticarette satıcı ve alıcı için ortak bir dil oluşturarak, alıcı ve satıcıya çeşitli sevkiyat ve teslim seçenekleri sunmaktadır. İşlemin gereklerine en uygun olan Incoterms şartı, sözleşmeye, teklife, proforma faturaya veya ticari faturaya yazılarak kullanılmaktadır. Böylece taraflar borçlarını, risk ve sorumlulukları önceden görebilme imkanına sahip olabilmektedirler.
Bu bağlamda, Sözleşme, teklif, proforma fatura veya ticari fatura kapsamında ürünün taşınma şekline göre uygun Incoterms seçilmelidir. Bu değerlendirmeyi hangi ilkelere göre yapabiliriz?
- Taşıma Şekline Göre Tercihler
* Sadece Deniz Yolu Kullanılıyorsa: Araya başka bir taşıma şekli girmeyecekse deniz ve su yollarına özel FAS (Free Alongside Ship – Geminin Yanında Teslim), FOB (Free on Board – Gemide Teslim), CFR (Cost and Freight – Masraflar ve Navlun) ve CIF (Cost, Insurance and Freight – Masraflar, Sigorta ve Navlun) Incoterms kullanılmalıdır. Şu unutulmamalıdır ki FOB (Free on Board – Gemide Teslim), CIF (Cost, Insurance and Freight – Masraflar, Sigorta ve Navlun) özellikle çoğu zaman konteyner taşımacılığına uygun olmayan teslim şartları olarak karşımıza çıkmaktadır.
* Multimodal Taşıma Söz Konusuysa: Kara yolu, demiryolu, hava yolu ve deniz yolunun dahil olduğu bir multimodal taşıma varsa, EXW (Ex Works – İş Yerinde Teslim), FCA (Free Carrier – Taşıyıcıya Teslim), CPT (Carriage Paid To – Taşıma Ücreti Ödenmiş Olarak Teslim), CIP (Carriage and Insurance Paid To – Taşıma ve Sigorta Ücreti Ödenmiş Olarak Teslim), DPU (Delivered at Place Unloaded – Belirlenen Yerde Boşaltılmış Olarak Teslim), DAP (Delivered at Place – Belirlenen Yerde Teslim) ve DDP (Delivered Duty Paid – Gümrük Vergisi Ödenmiş Olarak Teslim) şartları kullanılmalıdır. - Ticari İlişkinin Niteliğine Göre Tercihler
* Uzun Süreli Tedarik Anlaşması veya Parçalı Teslimler: Bu durumda, deniz yoluyla taşıma yapılacaksa CFR (Cost and Freight – Masraflar ve Navlun)/CIF (Cost, Insurance and Freight – Masraflar, Sigorta ve Navlun), diğer taşıma yöntemleriyle yapılacaksa CPT (Carriage Paid To – Taşıma Ücreti Ödenmiş Olarak Teslim)/CIP (Carriage and Insurance Paid To – Taşıma ve Sigorta Ücreti Ödenmiş Olarak Teslim)/DPU (Delivered at Place Unloaded – Belirlenen Yerde Boşaltılmış Olarak Teslim)/DAP (Delivered at Place – Belirlenen Yerde Teslim)/DDP (Delivered Duty Paid – Gümrük Vergisi Ödenmiş Olarak Teslim) Incoterms tercih edilmelidir.
* Tek Sipariş ve Tek Teslim: Hava, kara veya multimodal taşıma olacaksa FCA (Free Carrier – Taşıyıcıya Teslim), deniz yoluyla taşıma olacaksa FAS (Free Alongside Ship – Geminin Yanında Teslim)/FOB (Free on Board – Gemide Teslim) Incoterms tercih edilmelidir.
Ancak üzülerek gözlemlemekteyim ki uluslararası ticaret ile uğraşan firmalarımız yukarıdaki ayrımlara dikkat etmeden büyük oranda FOB (Free on Board – Gemide Teslim) ve CIF (Cost, Insurance and Freight – Masraflar, Sigorta ve Navlun) şartlarını kullanmaktadır. Diğer bir ifade ile sözleşmelerde teslim şekli FOB (Free on Board – Gemide Teslim, belirtilen liman) olarak gösterilse bile, mallar teslim şartına aykırı olarak ya fabrika sahasında ya da konteyner terminalinde taşıyıcıya teslim edilmekte, gemiye yüklenmek üzere bekletilerek öngörülmemiş riskler ile karşı karşıya kalınmaktadır.
Bazı Örnekler Üzerinden Konuyu Somutlaştıralım
* FOB (Free on Board – Gemide Teslim) terimine göre teslimde, deniz yoluyla başlayan ve kara yoluyla devam eden bir taşımada yüklemeden önce kara yolunda kaza meydana gelmiştir. Satıcı, FOB (Free on Board – Gemide Teslim) terimine göre sorumluluğunun yükleme limanında sona erdiğini savunmuştur. Sonuç olarak mahkeme, riskin gemiye yüklenme noktasında geçtiğine karar verebilir.
* Hava taşımacılığı için FOB (Free on Board – Gemide Teslim) teriminin yanlış kullanılması sonucu çıkan anlaşmazlıkta, mahkeme FOB (Free on Board – Gemide Teslim) teriminin hava taşımacılığı için uygun olmadığını belirleyerek ithalatçı lehine karar verebilir.
* Deniz ve demiryolu taşımacılığını içeren multimodal taşımada FAS (Free Alongside Ship – Geminin Yanında Teslim) terimi yanlış kullanılmıştır. FAS (Free Alongside Ship – Geminin Yanında Teslim) yalnızca deniz taşımacılığı için tasarlanmış bir terim olduğundan, satıcı teslim yükümlülüğünü yerine getirmemiş sayılarak hasarlardan sorumlu tutulabilir.
Yanlış Incoterms kullanımı, riskin devri ve sorumluluk konusunda maliyetli anlaşmazlıklara yol açabilir. Uluslararası ticareti yönlendiren kurumlar (GAFTA, FOSFA gibi), kendi model sözleşmelerinde Incoterms’ten farklı hükümlere sahip teslim şartları barındırabilir. Özellikle CIF (Cost, Insurance and Freight – Masraflar, Sigorta ve Navlun) ve FOB (Free on Board – Gemide Teslim) terimleri işin süreci dikkate alınarak sadece limandan limana taşımalarda tercih edilmelidir.
Sonuç Olarak:
- Taşıma Yöntemini Belirleyin: Ürünün taşınma şeklini göz önünde bulundurarak uygun Incoterms terimini seçin. FOB (Free on Board – Gemide Teslim) ve CIF (Cost, Insurance and Freight – Masraflar, Sigorta ve Navlun) taşımalarının özellikle limandan limana taşımalarında mutlaka gemiye yükleme operasyonuna doğrudan erişim bulunduğu veya sorumlu olduğu durumlarda kullanımalıdır. Örneğin satıcıya ait/kontrolünde/işletmesinde bir liman tesisi veya yine satıcıya ait/kontrolünde/işletmesinde demiryolu/kara yolu tesisi var ise kullanın.
- Risk Transfer Noktasını Netleştirin: Sözleşmede risklerin hangi noktada devredileceğini açıkça ifade edin. Bu nedenle FOB (Free on Board – Gemide Teslim) ve CIF (Cost, Insurance and Freight – Masraflar, Sigorta ve Navlun) gibi teslim şekilleri konteyner taşımacılığı için çoğu zaman uygun değildir. Konteyner taşımacılığında FCA (Free Carrier – Taşıyıcıya Teslim), CPT (Carriage Paid To – Taşıma Ücreti Ödenmiş Olarak Teslim) veya CIP (Carriage and Insurance Paid To – Taşıma ve Sigorta Ücreti Ödenmiş Olarak Teslim) gibi alternatiflerin kullanılması daha uygun olabilir.
- Doğru Teslim Şartlarını Kullanın: Deniz taşımacılığı için tasarlanmış terimleri kara veya hava taşımacılığında kullanmaktan kaçının. Konteyner taşımacılığında FCA (Free Carrier – Taşıyıcıya Teslim)/CPT (Carriage Paid To – Taşıma Ücreti Ödenmiş Olarak Teslim)/CIP (Carriage and Insurance Paid To – Taşıma ve Sigorta Ücreti Ödenmiş Olarak Teslim) gibi terimlerin tercih edilmesi, riskin hangi anda geçeceğini netleştirecektir.
- Sözleşme Beklentilerini Açıklığa Kavuşturun: Teslim ve sorumlulukların netleştirilmesi, taraflar arasındaki anlaşmazlık ihtimalini azaltır.
- Sektörel Standartlara Uyun: GAFTA veya FOSFA gibi kurumların sunduğu standart sözleşmelere dikkat ederek Incoterms seçiminizi uyarlayın.
Ne yazık ki dış ticaretçilerimiz konunun önemini ve ne kadar büyük sonuçlar doğurabileceğinin farkında olmadan alışkanlıklar üzerine hatalı şekilde incoterms kullanmaktadırlar. Bir ihracatçı veya ithalatçı olarak 11 tane incoterms içinden hangisinin sizin ürününüze ve ticari ilişkinin gereklerine uygun olacağının farkında olarak kullanmanız gerekmetedir.Doğru Incoterms kullanımı, uluslararası ticarette maliyetli anlaşmazlıkların önüne geçer ve sorumlulukları netleştirir.
—
Av. Murat EREN
Bu yazının telif hakkı Utrader’e ait olup, ancak kaynak gösterilmek suretiyle izinsiz olarak kullanılabilir, yayınlanabilir.