Mikro İhracat Akımlarında Döviz Kuru Hareketlerine İhracatın Tepkisi Farklılaşıyor mu?
Doç Dr. Çağlayan Aslan, T.C. Ticaret Bakanlığı/OSTİM Teknik Üniversitesi
Dr. Salih Parmaksız, Isparta Uygulamalı Bilimler Üniversitesi
* Bu makale, Utrader Akademi Ödülleri 2024’te En İyi Makale ödülünü kazanan “Mikro ihracat akımlarında döviz kuru hareketlerine ihracatın tepkisi farklılaşıyor mu?” başlıklı makalenin iş dünyası ve politika yapıcılarının dikkatine sunulmak üzere hazırlanmış özetidir.
Döviz kuru ve döviz kuru belirsizlikleri ihracat üzerinde etkili midir?
* Döviz kuru değişimlerinin dış ticaret üzerindeki etkileri, uzun süredir tartışılan ve dikkat çeken konular arasında yer almaktadır. Klasik iktisat teorisine göre, döviz kurunun artması, yani yerel para biriminin değer kaybetmesi, ihracatçıların uluslararası rekabet gücünü artırarak ihracatı olumlu yönde etkilemesi beklenmektedir Ancak, konuya ilişkin yapılan çalışmaların bir kısmı bu beklentiyi doğrularken, bazıları ise iktisadi teorilerle çelişen sonuçlar ortaya koymuştur. Bu farklılıkların, ülkelerin ekonomik yapısı, ticaret politikaları ve ihraç edilen malların özelliklerinden kaynaklandığı düşünülmektedir. Öte yandan, ihracat için ithal girdiye ihtiyaç duyulan durumlarda, artan döviz kuru ihracat performansını olumlu etkileyebileceği gibi, ithal girdilerin maliyetindeki artış, rekabet avantajını tersine çevirebilir.
* Teorik ve bazı ampirik çalışmalar, artan döviz kuru belirsizliklerinin ihracat üzerinde hem olumlu hem de olumsuz etkiler yaratabileceğini öne sürmektedir. Ancak, Türkiye’ye yönelik yapılan birçok çalışma, ihracatın döviz kuru volatilitesinden genellikle olumsuz etkilendiğini ortaya koymuştur. Artan kur riski ve belirsizliklerin, risk yönetimini zorlaştırarak ilave maliyetler oluşturduğu ve bu nedenle ihracatı olumsuz etkileyebilmektedir.
Makro ve mikro ihracat arasında ne gibi farklılıklar mevcuttur?
* Makro ve mikro ihracat işlemleri, ticari ve gümrük süreçleri açısından önemli farklılıklar göstermektedir. Türkiye’de makro ihracat, geleneksel detaylı beyanname düzenlenerek gerçekleştirilirken, mikro ihracat işlemleri Basitleştirilmiş Gümrük Beyannamesi (BGB) adı verilen daha sade bir beyanname formu ile yapılmaktadır. Mikro ihracat yapan bir firmanın BGB modülünü kullanabilmesi için bir gönderinin en fazla 15.000 Avro değerinde ve 300 kg ağırlığında olması gerekmektedir. Bu sınırların dışındaki gönderiler, detaylı beyanname ile ihracata konu edilmektedir. BGB modülünün hızlı ve pratik olması, ayrıca gümrük işlemlerinin Ticaret Bakanlığı tarafından yetkilendirilmiş hava ve hızlı kargo firmaları aracılığıyla yürütülmesi, bu yöntemi önemli bir tercih sebebi haline getirmektedir.
* Mikro ihracat operasyonları genellikle küçük ölçekli olup, KOBİ’ler ve elektronik ticaret firmaları tarafından yaygın bir şekilde kullanılmaktadır. Bu nedenle, mikro ihracat için elektronik ticaret platformları önemli bir araç haline gelmiştir. Makro ihracatın aksine, küçük ölçekli firmaların bu yöntemle ihracat yapabilmesi, sektöre yeni bir soluk kazandırmıştır. Örneğin, evinde el emeğiyle kazak veya oyuncak üreten bireyler, bu ürünlerini elektronik ticaret platformları ya da internet siteleri aracılığıyla dünyanın hemen her bölgesine pazarlayabilmektedir.
Döviz kuru ve döviz kuru belirsizliklerinin etkileri makro ve mikro ihracat için farklılaşmakta mıdır?
Döviz kuru değişimlerinin (döviz kuru seviyesi ve belirsizlikleri) ihracata etkileri sektörel ve ülkesel farklılıklar başta olmak üzere birçok faktörden etkilenmektedir. Benzer şekilde, makro ve mikro ihracat operasyonlarının farklı dinamiklere sahip olması, döviz kurunun etki etme mekanizmasına da yansıyabilir. Geleneksel ihracata göre birçok yönden farklılaşan mikro ihracatın döviz kuru değişimlerine nasıl tepki vereceği önemli bir konudur. Orta ve uzun vadede sınır ötesi elektronik ticaret hacminin artacağı öngörüldüğünden döviz kuru değişimlerinin mikro ihracat üzerindeki etkileri, araştırılması gereken dikkat çekici bir alan olarak öne çıkmaktadır.
Geleneksel ihracat talep modeli hangi faktörleri içermektedir?
İhracat talep modeli, rekabet avantajı ve dış talep olmak üzere iki temel değişken üzerine inşa edilmiştir. Rekabet avantajı, ihraç edilen bir malın uluslararası piyasalardaki karşılaştırmalı fiyat üstünlüğünü ifade etmektedir. Bu durum genellikle döviz kuru değişimleriyle ilişkilendirilmektedir. Yerel para biriminin değer kaybettiği bir ülkede, ihracatçıların özellikle tam rekabet koşullarına yakın uluslararası piyasalarda önemli bir rekabet avantajı elde ederek rakiplerinden sıyrılması beklenir. İhracat talep modelinin diğer bir değişkeni olan dış talep, ithalat yapan ülkenin gelir düzeyini göstermektedir. Gelir ve refah seviyesi yüksek bir ülkeye ihracat yapmak, ciddi bir ekonomik dar boğaz yaşayan bir ülkeye ihracat yapmaktan daha olası görünmektedir.
Çalışmanın bulguları nelerdir?
* Türkiye’nin 65 ülke ile gerçekleştirdiği ikili ticaretin ekonometrik olarak analiz edildiği çalışmada, “Mikro ve makro ihracatın döviz kuru ve döviz kuru belirsizliklerine tepkileri farklılaşmakta mıdır?” sorusuna yanıt aranmıştır. Çalışmada kontrol değişkenleri olan reel döviz kurunun ve dış talebin ihracat performansını olumlu etkilediği tespit edilmiştir; bu bulgular iktisadi beklentilerle uyumludur.
* Temel bulgular, döviz kuru artışlarının (yerel paranın değer kaybetmesinin) ihracatı genel olarak olumlu etkilediğini, ancak mikro ihracatın döviz kuru avantajlarına makro ihracata kıyasla daha zayıf tepki verdiğini göstermektedir. Mikro ihracatçılar, düşük ihracat ve kâr hacimleri nedeniyle döviz kuru hareketlerinden kaynaklanan fiyat avantajlarından yeterince yararlanamamaktadır. Örneğin, bir mikro ihracatçının sevkiyatlarından 1.000 $ ve bir makro ihracatçının 1.000.000 $ gelir elde etmeyi beklediği bir senaryoda, döviz kuru avantajları nedeniyle ihracat hacmindeki %5’lik bir artış makro ihracatçıya 50.000 $, mikro ihracatçıya ise yalnızca 50 $, ek kazanç sağlar. Bu durum, düşük kâr hacimlerine sahip girişimcilerin ihracata yönelik iştahının, yüksek kâr hacimlerine sahip ihracatçılara göre daha düşük olma olasılığını artırmaktadır.
* Çalışmada ayrıca, döviz kuru belirsizliklerinin mikro ihracatçılar üzerinde daha fazla baskı oluşturduğu sonucuna ulaşılmıştır. Daha büyük ihracat ve kâr hacimlerine sahip makro ihracatçıların, bu belirsizliklerden kaynaklanan kayıpları daha kolay telafi edebileceği değerlendirilmektedir. Buna karşılık, kâr ve ihracat hacmi sınırlı olan mikro ihracatçı firmaların, artan döviz kuru belirsizliklerine karşı daha kırılgan olduğu gözlenmiştir.
Çalışmanın politika önerileri nelerdir?
* Döviz kuru gelişmeleri ve belirsizliklerinin ihracata etkileri incelenirken, ülkelerin ekonomik yapısı ve sektörel dinamikler gibi faktörlerin bu ilişkiye etki edebileceği birçok araştırmacı tarafından savunulmaktadır. Bu çalışmada ise mikro ve makro ihracatın döviz kuru değişimlerine farklı tepkiler verdiği vurgulanmış ve bu durumun politika yapıcılar tarafından dikkate alınması gerektiği belirtilmiştir.
* Orta ve uzun vadede sınır ötesi elektronik ticaret hacminin genişlemesi ve dış ticaret içinde kayda değer bir paya ulaşması beklenirken mikro ihracat ile döviz kuru değişimlerinin ilişkisi, dikkat çekici bir araştırma konusu olarak öne çıkmaktadır. Dış ticaretin yalnızca kurumsal ve finansal yapısı güçlü firmalar değil, aynı zamanda hane halkları ve KOBİ’ler tarafından da gerçekleştirildiği bir senaryoda, ekonomik ilişkilerin farklılaşabileceği öngörülmektedir.
2024 Akademi Ödülleri – En İyi Makale
Makalenin Adı: “Do export responses to exchange rate movements differ in micro export flows?”
Yazarlar: Çağlayan Aslan, T.C. Ticaret Bakanlığı – Öğr. Gör. Dr. Salih Parmaksız, Isparta Uygulamalı Bilimler Üniversitesi
Yayınlandığı Dergi: The Journal of International Trade & Economic Development, 2024, 1-12
Makalenin endeksi: SSCI
Çalışmaya ulaşmak için tıklayınız: https://www.tandfonline.com/doi/full/10.1080/09638199.2024.2345902?af=R#:~:text=Microexport%20exporters%20would%20react%20differently,basis%20should%20be%20analyzed%20empirically
Bu yazının telif hakkı Utrader’e ait olup, ancak kaynak gösterilmek suretiyle izinsiz olarak kullanılabilir, yayınlanabilir.