Dış Ticarette Gözetim Şirketleri ve Faaliyetleri

İthalatçıların en önemli risklerinden biri, satıcı ile anlaşmaya vardıkları malı tam istedikleri özellikte, miktarda ve durumda istedikleri zamanda teslim alamamaktır.  Dünya çapında bu riski azaltmak hatta ortadan kaldırmak için gözetim faaliyetleri ve bu faaliyetleri yerine getiren gözetim şirketleri ortaya çıkmıştır.

6038 sayılı Teknik Düzenlemeler Rejimi Kararı uluslararası gözetim şirketlerinin yapacakları faaliyetleri ifade etmektedir. Bu kapsamda gözetim; dış ticarete konu malların kalitesinin ve miktarının kontrolü; depolama, yükleme, boşaltma ve nakil esnasındaki durumunun tespiti ile döviz kuru ve mali şartlar da dâhil olmak üzere fiyatının ve gümrük sınıflandırmasının doğruluğunun saptanması konusundaki faaliyetleri kapsamaktadır.

Başka bir ifade ile gözetim, dış ticarete konu olan malın üretimi öncesinden, varış yerinde boşaltılması aşamasına kadar olan süreçlerinin tümünde veya belli kısımlarda kalitesinin, miktarının, fiyatı ve durumunun sözleşme, şartname veya mevzuata uygunluğunun bağımsız ve akredite bir kuruluş tarafından tespit edilmesidir. Bu faaliyetleri yerine getiren şirketlere Türk mevzuatında “Uluslararası Gözetim Şirketi”  adı verilmektedir. Global olarak ise bu faaliyetleri gerçekleştiren firmalar “Test, Gözetim ve Belgelendirme” şirketleri olarak isimlendirilmektedir. Türk mevzuatı Türkiye’de gözetim faaliyetinde bulunacak şirketlerin kuruluşunu ve bu unvanlarını korumalarını kurallara bağlamıştır.

Gözetim şirketlerinin bir kısmı belli sektörlerde uzmanlaşmışken, global şirketlerin çoğu hemen hemen tüm alanlarda hizmet vermektedir.

Gözetim Türleri ve Yöntemleri

Gözetimin yapıldığı aşamaya göre dünyada kabul görmüş altı gözetim türü bulunmaktadır. Bunlar:

  • Üretim Öncesi Gözetim (Pre-Production Inspection PPI)
  • İlk Ürün Gözetimi (First Article Inspection FAI)
  • Üretim Sırasında Gözetim (During Production Inspection DPI)
  • Sevkiyat Öncesi Gözetim (Pre-Shipment Inspection PSI)
  • Yükleme Denetimi (Loading Supervision LS)
  • Boşaltma Denetimi (Unloading Supervision US)

Gözetim şirketleri bu aşamalarda müşterilerinin talebine ve malın özelliklerine göre farklı yöntemler kullanırlar. Bu yöntemler Fiziksel Özelliklerin Kontrolü (Gözle muayene), Ölçüsel Kontrol (Birim ağırlık, spesifikasyon kontrolü), Mekanik Özelliklerin Kontrolü ve Kimyasal Özelliklerin Kontrolü olarak sayılabilir. Ayrıca şirketler bu denetimleri; malın tümünü (tam gözetim – Piece-by-Piece Inspection) rastgele örnekler alarak (rassal gözetim – Random Inspection) yapabilirler.

Gözetim Raporu

Gözetim şirketlerinin yaptıkları incelemeler sonucunda hazırladıkları rapor gözetim raporu (Inspection Certificate) olarak adlandırılır. Bu şirketler düzenledikleri tüm rapor ve belgelerden sorumludurlar. Dış ticaret işleminde tarafların gözetim raporunun sonucunun nihai ve her iki tarafı bağlayıcı olduğunu satış sözleşmesinde belirtmeleri anlaşmazlıkları engelleyecektir.

Bazı ülkelerde mevzuat gereği gözetim raporu alınmasının zorunluluğu bulunmaktadır. Dünya Ticaret Örgütü’ne (WTO) göre; devletler, sermaye kaçışını veya ithalatın değerinin altında kalmasını önlemek ve gümrük ile diğer idari yapılardaki yetersizlikleri telafi etmek de dahil olmak üzere çeşitli nedenlerle sevk öncesi gözetim kurumlarının hizmetlerini kullanmaktadır. Oğuz Caner’in akademik çalışmasına göre (2015); Angola, Bangladeş, Benin, Burkina Faso, Burundi, Kamboçya, Kamerun, Orta Afrika Cumhuriyeti, Komorlar, Kongo Cumhuriyeti, Demokratik Kongo Cumhuriyeti, Fildişi Sahili, Ekvator, Etiyopya, Gine, Hindistan, Endonezya, İran, Kenya, Kuveyt, Liberya, Madagaskar, Malavi, Mali, Moritanya, Meksika, Mozambik, Nijer, Senegal, Sierra Leone, Togo ve Özbekistan’da dış ticarette kısmen veya tamamen zorunlu gözetim uygulaması bulunmaktadır. Örneğin Kuveyt’te 3000 Amerikan dolarının üzerindeki işlemlerde gözetim zorunluluğu bulunmaktadır. Dolayısı ile sevkiyat öncesi denetimler gerektiren bu ülkelere ihracat yapılırken bir gözetim şirketi ile çalışılmak zorundadır. Bu gözetimin nasıl yapılacağı Dünya Ticaret Örgütü’nün Sevk Öncesi Gözetim Anlaşması (The Agreement on PSI) ile belirlenmektedir. Anlaşma, bağımsız bir inceleme prosedürü oluşturmaktadır.

 

 

 — Yazılarımızda yapay zeka ile üretilmiş metin ve çalışmalar kullanılmamaktadır —

Yayın Tarihi: 06.07.2023

© Bu yazının telif hakkı Utrader’e ait olup, ancak kaynak gösterilmek suretiyle izinsiz olarak kullanılabilir, yayınlanabilir.