Genelleştirilmiş Tercihler Sistemi ve Türkiye

Genelleştirilmiş Tercihler Sistemi (Generalized System of Preferences – GSP), gelişmiş ülkelerin, bazı az gelişmiş ve gelişmekte olan ülkelerden ithal ettikleri belirli ürünlere tek taraflı olarak düşük veya sıfır gümrük vergisi uygulaması üzerine kurulu bir programdır. Programın konsepti uluslararası olarak ilk kez 1968’de Birleşmiş Milletler Ticaret ve Kalkınma Konferansı (UNCTAD) tarafından UNCTAD II Konferansı’nda kabul edilmiştir.

GSP programlarını uygulayan ülkeler şunlardır: ABD, Avustralya, Kanada, AB, İzlanda, Japonya, Yeni Zelanda, Norveç, Rusya Federasyonu, İsviçre ve Türkiye. Sunulan GSP programları ve menşe kuralları temelde farklıdır. Örneğin, ABD GSP’sinin koşullarına uyan ürünler, mutlaka AB GSP’sine uygun olmayacaktır. Türkiye aynı zamanda GSP programlarından faydalanan ülke konumundadır. Örneğin ABD, belli Türk mallarını bu kapsamda ithal etmektedir.

GSP programlarının amaçları şunlardır:

• Az gelişmiş ve gelişmekte olan ülkeleri hammadde ihracatına bağımlı olmaktan çıkarıp üretken kapasitelerini kullanarak katma değerli ürün ihracatçısı olmalarını teşvik etmek ve bu yolla sanayileşmelerini sağlamak.
• Bu ülkelerin çalışma ve insan hakları, çevre ve iklim koruma ile iyi yönetişim dahil olmak üzere uluslararası değer ve ilkelere yaklaşmalarını sağlamak.
• Taviz verilen ülkelerde yoksulluğu azaltmak ve istihdam oluşturmak.

 AB’nin Genelleştirilmiş Tercihler Sistemi

AB, GATT’ ın GSP uygulamasına onay vermesiyle birlikte kendi GSP rejimini geliştirmiş ve 1971 yılında uygulamaya başlamıştır. Yıllar itibariyle evrilen AB GSP programında son olarak 1 Ocak 2014’te önemli değişiklikler yapılmıştır.

Avrupa Birliği’nin GSP sisteminin genel mimarisi, üç düzenlemeden oluşmaktadır:

Standart GSP: Dünya Bankası sınıflandırmasına göre düşük ve alt-orta gelirli olan ülkeler için tarife satırlarının üçte ikisinde gümrük vergilerinin kısmen veya tamamen kaldırılması anlamına gelmektedir. Bu program ile tüm AB tarife satırlarının yaklaşık yüzde 66’sında hassas olmayan ürünler için vergiler askıya alınmaktadır. Hassas ürünler için ise %3,5 vergi indirimi yapılmaktadır.

GSP+ düzenlemeleri: Sürdürülebilir kalkınma ve iyi yönetişim için özel teşvik düzenlemesidir. GSP+, çalışma ve insan hakları, çevre ve iklim koruma ve iyi yönetişim ile ilgili 27 uluslararası sözleşmeyi uygulayan kırılgan düşük ve orta-alt gelirli ülkeler için aynı tarifeleri %0’a indirmektedir. Bu ülkelerin, bu sözleşmelerin uygulanmasını izlemek için Avrupa Komisyonu ile iş birliği yapması gerekmektedir.

Silahlar Hariç Her şey düzenlemeleri (EBA: Everything But Arms): Az gelişmiş ülkelerin silah ve mühimmat dışındaki tüm ürünleri için AB pazarına gümrüksüz, kotasız erişim sağlanmaktadır. Yürürlükte başka anlaşmaları olsa bile, bu ülkelere “Silahlar Hariç Her Şey” düzenlemesinin avantajları otomatik olarak verilir.

GSP programından faydalanan ülkelere yönelik menşe kuralları AB tarafından belirlenmektedir. Ayrıca GSP’den yararlanan tüm ülkeler, insan hakları ve işçi haklarına ilişkin on beş temel sözleşmenin ilkelerine saygı duymalıdır. AB’nin GSP yararlanıcısı ülkelerin listesi için tıklayınız.

GSP sisteminde Kayıtlı İhracatçı sistemi (REX sistemi) olarak adlandırılan kendi kendini belgelendirme ilkesine dayanan bir mal menşei belgelendirme sistemi kullanılmaktadır. Malların menşei, ekonomik operatörler tarafından menşe beyanları olarak adlandırılan beyanlar aracılığıyla beyan edilir. Bir ekonomik operatörün menşe beyanı düzenlemeye hak kazanabilmesi için yetkili makamları tarafından bir veri tabanına kaydedilmesi gerekir.

AB’nin mevcut GSP Yönetmeliği 31 Aralık 2023 tarihinde sona erecektir. Eylül 2021’de ise AB Komisyonu, 2024-2034 dönemi için AB’nin Genelleştirilmiş Tercihler Planı (GSP) için bir yasama teklifini kabul etmiştir.

Türkiye’nin Genelleştirilmiş Tercihler Sistemi

Gümrük Birliği çerçevesinde, Türkiye AB’nin tercihli ve otonom rejimlerini üstlenmek zorundadır. Bu bağlamda AB’nin GSP sistemini de üstlenmiştir. Türkiye 20/12/1995 tarihli ve 95/7606 sayılı Bakanlar Kurulu Kararı ile yürürlüğe konulan İthalat Rejimi Kararı ile GTS kapsamında AB’nin;

Standart GSP programını, En Az Gelişmiş Ülkeler (E.A.G.Ü.),

GSP+ programını, Özel Teşvik Düzenlemeleri Ülkeleri (Ö.T.D.Ü.) ve

Silahlar Hariç Her şey düzenlemeleri programını ise, Gelişme Yolundaki Ülkeler (G.Y.Ü.) olarak adlandırmış ve tavizli tarifeler, İthalat Rejimi Kararı ekinde yer alan II ve III sayılı listelerde GTS Ülkeleri sütununa derç edilerek yürürlüğe konulmuştur.

Genelleştirilmiş Tercihler Sistemine İlişkin Tebliğ’de (İthalat: 2023/6), GSP sisteminin temel ilkeleri aşağıdaki gibi belirlenmiştir:

a) Gümrük vergisi tavizlerinin tek taraflı olması,

b) Tavizlerin verilişlerinin bağlayıcı olmaması,

c) Tercihlerin kısmen veya tümüyle kaldırılabilmesi,

ç) Tek taraflı veya uluslararası müzakereler sonucunda yapılacak en çok kayrılan ülke esasına dayalı tarife indirimlerini engelleyici olmaması.

GYÜ grubunda yer alan ülkeler menşeli hassas olmayan bazı ürünler haricinde kalan ürünlerde gümrük vergisi %0 olarak uygulanmaktadır. EAGÜ grubunda yer alan ülkeler menşeli İthalat Rejimi Kararı ekinde yer alan II ve III sayılı listelerde bulunan sanayi ve tarım ürünlerinin (AKÇT ürünleri ve 93. fasılda bulunan eşya hariç olmak üzere) ithalatında gümrük vergisi %0 olarak uygulanmaktadır. GTS’den yararlanacak GYÜ, ÖTDÜ ve EAGÜ’ler sırasıyla İthalat Rejimi Kararı Ek-1A, Ek-1B ve Ek-1C’deki listelerde yer almaktadır. Türkiye’nin GSP sisteminden Faydalanıcı Ülkeler Listesi için tıklayınız.

Yukarıda bahsedilen REX sistemi esas olarak Türkiye’nin GTS kapsamında tek taraflı taviz tanıdığı “faydalanan ülkeler”deki ihracatçıların ülkemize yönelik ihracatlarında kullandıkları bir sistemdir. Bunun yanında, Türk ihracatçıları, Türkiye’nin GSP sisteminden faydalanan ülkeler menşeli ürünleri Avrupa Birliğine göndermek amacıyla REX menşe beyanı düzenleyebilmektedirler.

Türkiye ve AB’nin GPS sisteminde faydalanıcı ülkeler ve gümrük vergisi oranları arasında farklılıklar bulunmaktadır. Daha açık bir ifade ile Türkiye AB’nin GPS sisteminde taviz tanıdığı bazı ülkelere bu hakkı tanımamamakta, AB’nin sisteme dahil ettiği bazı malları da “Diğer Ülkeler” grubunda vergiye tabi tutmaktadır.  Bu nedenle Türkiye, GTS kapsamındaki birçok eşyanın AB ülkeleri üzerinden ATR Dolaşım Belgesi ile ithalatında 2018’den beri ek Mali Yükümlülük uygulamaktadır.

Yayın Tarihi: 13.04.2023

© Bu yazının telif hakkı Utrader’e ait olup, ancak kaynak gösterilmek suretiyle izinsiz olarak kullanılabilir, yayınlanabilir.